[ Inleiding ] [ Analyse ] [ Concrete vragen ]

Inleiding

Het Internet is een bron van informatie (algemene informatie, muziek(fragmenten), chatrooms, aanbiedingen van alle soort, enz...). Dagelijks worden bijgevolg onnoemelijk veel gegevens van het net gehaald. Men kan zich de vraag stellen of mensen zonder meer deze informatie mogen bekijken, copiëren, downloaden, op hun eigen site gebruiken, doorgeven aan andere mensen, enz... Men stelt zich dus de vraag naar de auteursrechten op het Internet.

Analyse

Voor een uitvoerige bespreking van het Auteursrecht in relatie tot het Internet verwijzen we naar de bijdrage van Dr. M. Buydens, "Auteursrechten en Internet - Problemen en oplossingen voor het creëren van een online databank met beelden en/of tekst".

Concrete vragen

Mag men gehele web pagina's, of delen van web pagina's kopiëren in een eigen web pagina? Mag men zomaar kopies nemen van niet-Internet publicaties (bv. een krantenartikel) en dit op het web zetten?

Het kopieëren (de "reproductie") van auteursrechtelijk beschermde werken is niet toegestaan zonder toestemming van de auteur. Een website of een deel ervan kan zulk een beschermd werk zijn, indien de auteur ervan er zodanig zijn persoonlijkheid in heeft gelegd dat het werk onmiskenbaar de vrucht lijkt te zijn van zijn intellectuele inspanning. Hetzelfde geldt voor een niet-elektronische publicatie.

Zelfs indien men rechtmatig een kopie mag maken (men heeft de toestemming van de auteur, of men valt onder een van de uitzonderingen: reproducties strikt voor privé-gebruik of reproductie ter illustratie bij onderwijs en voor wetenschappelijk onderzoek ), dan nog is het niet toegelaten om deze kopies op het web te plaatsen. Hierdoor worden ze immers aan het publiek meegedeeld (buiten de familiekring), wat niet kan zonder toestemming van de auteur.

De reproductie en mededeling aan het publiek zou wel toegelaten kunnen zijn zonder toestemming van de auteur, indien het louter aanhalingen betreft. Hiervoor moeten wel een aantal voorwaarden vervuld zijn: het werk moet door de auteur reeds openbaar zijn gemaakt, de aanhaling moet kort zijn (+/- 15 regels), ze moet gebeuren ten behoeve van kritiek, polemiek of onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden, ze moet te goeder trouw worden gebruikt en de bron en de naam van de auteur moet worden vermeld. Het recht van aanhaling is tevens toepasselijk op een werk van beeldende kunst (een schilderij, een foto, een tekening, ...). De opname van een uittreksel van een tekst en/of afbeelding met auteursrechtelijke bescherming op een weblocatie die bvb een online databank bevat, zal niet geoorloofd zijn, indien de locatie van louter commerciële aard is.

Mag men grafische elementen (logo's, pictogrammen) kopiëren in een eigen web pagina?
Mag men ze gebruiken in een eigen web pagina door een verwijzing te leggen naar de originele lokatie?

Een grafische element (logo's, pictogrammen) zal door het auteursrecht worden beschermd, indien het een oorspronkelijke creatie is. Het mag niet worden gekopierd en gebruikt op de eigen website dan met toestemming van de auteur. Een aanhaling van een grafisch element kan wel toegelaten zijn, echter onder strikte voorwaarden (zie vorige vraag).

Een grafisch element kan bovendien beschermd zijn door het merkenrecht (Eenvormige Beneluxwet op de merken): elk teken dat een onderscheidend vermogen heeft, d.w.z. dat de economische herkomst van het product of de dienst waarvoor het wordt gebruikt op de markt onderscheiden kan worden, kan als merk beschermd worden, door het te deponeren bij het Benelux-Merkenbureau. De eigenaar van een gedeponeerd merk kan zich verzetten tegen elk gebruik van het merk (of een merk dat erop lijkt) dat afbreuk doet aan de "reclamefunctie" van het merk.

Het vermelden van de naam van de auteur of het verwijzen naar de originele lokatie rechtvaardigt het onrechtmatig gebruik van een auteursrechtelijk beschermd element niet. De toestemming van de auteur is vereist.

Mag men geluid of video's kopiëren in een eigen web pagina? Mag men ze gebruiken in een eigen web pagina door een verwijzing te leggen naar de originele lokatie?

Mutatis mutandis geldt hetzelfde voor geluid of video als voor alle auteursrechtelijk beschermde werken: het reproduceren en aan het publiek meedelen is in principe niet toegelaten dan met toestemming van de auteur ervan.

Voor de reproducties van audiovisuele werken die in familiekring worden gemaakt en alleen daarvoor bestemd zijn, is echter geen toestemming van de auteur vereist.

Het vermelden van de naam van de auteur of het verwijzen naar de originele lokatie rechtvaardigt het onrechtmatig gebruik van een auteursrechtelijk beschermd element niet. De toestemming van de auteur is vereist.

Mag men de stijl of de lay-out van een andere web pagina overnemen?

Een stijl is niet in een bepaalde vorm gegoten en wordt daardoor niet auteursrechtelijke beschermd. Bij het maken van een website kan men zich dus laten inspireren door de stijl die anderen hebben gebruikt, voorzover er tenminste geen oorspronkelijke elementen worden gekopieerd.

Mag men zomaar grafische elementen kopiëren van freeware 'clip-art' servers?

De verdelers van zulk een CD-rom of zulke programmatuur geven in feite een gratis gebruikslicentie: de verdeler presenteert zich als houder van de vermogensrechten en geeft derden gratis toestemming het grafisch element te gebruiken.

Deze grafische elementen blijven echter de facto door het auteursrecht beschermd. De verklaring van de verdeler als zou het werk "copyright free" zijn, verandert niets aan die situatie, aangezien de auteursrechtelijke bescherming afhankelijk is van de oorspronkelijkheid van het grafisch element en daarvan alleen.

Indien de verdeler niet het recht had een gebruikslicentie voor de grafische elementen te geven, kan door de gebruiker niet tegen de auteur (of zijn rechtshebbende) worden ingebracht dat hij te goeder trouw handelde: deze gebruiker kan burgerrechtelijk worden aangesproken (zie boven). Wel moet de verdeler in principe de gebruiker vrijwaren tegen vorderingen ingesteld door de auteur.

Belangrijk is goed te lezen wat in het contract (de "gebruiksvoorwaarden" of de "licentie") met de verdeler van zulke "freeware" staat. Vaak zijn slechts bepaalde soorten gebruik vrij van rechten, of wordt erin bepaald dat de gebruiker die de voorwaarden niet naleeft contractueel aansprakelijk kan worden gesteld.

Mag men gegevens uit databanken op het Internet afladen om in eigen publicaties te gebruiken? Mag men gegevens uit databanken op het Internet aftappen door herhaalde zoekopdrachten te doen? Zodat men de databank in zijn geheel of gedeeltelijk opnieuw kan samenstellen?

Indien de gegevens uit de databank op zichzelf auteursrechtelijk beschermd zijn, betekent het afladen en opnemen in een eigen publicatie een schending van de auteursrechten mbt tot die gegevens.

Indien de structuur van de databank berust op een intellectuele schepping van de auteur, wordt de vorm/structuur zelf van de databank beschermd door het auteursrecht.

Indien noch de vorm, noch de inhoud van de databank auteursrechtelijk wordt beschermd, en het samenstellen van de databank het resultaat is van een substantiële investering, wordt het geheel van de inhoud van deze databank toch beschermd. Het overbrengen of publiceren van een substantieel deel van de inhoud van de elektronische databank is niet toegelaten, ook niet voor privé-gebruik. Het zal ook niet toegelaten zijn herhaald en systematisch niet-substantiële delen van de databank af te tappen door herhaalde zoekopdrachten, wanneer die opvraging in strijd is met een normale exploitatie van de databank of waardoor ongerechtvaardigde schade wordt toegebracht aan de rechtmatige belangen van de producent. Hij mag ook geen nadeel berokkenen aan de houder van  het auteursrecht. Het aftappen van gegevens uit de databank door herhaalde zoekopdrachten, met het oog op het wedersamenstellen van de databank zal derhalve niet toegelaten zijn.

Wie is de eigenaar van een web pagina?

De auteursrechten op een web pagina kunnen worden opgedeeld in de vermogensrechten en de morele rechten.

In principe is het de natuurlijke persoon die de website heeft gecreëerd (de eigenlijke auteur van de website) die deze rechten bezit.

Websites worden echter vaak gecreëerd door verschillend auteurs. Het auteursrecht behoort dan toe aan alle makers van het werk, echter enkel indien de website tot stand is gekomen "in samenwerking", d.w.z. dat de verschillende co-auteurs in onderling overleg en met gemeenschappelijke inspiratie hebben gewerkt (zodat het werk meer is dan louter een verzameling van onderscheiden werken). Wie enkel het idee heeft aangebracht, of enkel technische assistentie heeft geleverd, is dus geen co-auteur. Indien een bestaand werk wordt opgenomen in de website, zal de auteur van dat werk geen co-auteur van de website zijn.

Er is tenslotte een vermoeden dat de natuurlijke persoon of de rechtspersoon wiens naam of teken waarmee hij is te identificeren als dusdanig op de website wordt vermeld de auteursrechten op de website heeft: ten aanzien van derden wordt verondersteld dat degene die het werk ondertekend heeft of het bedrijf waarvan de naam of het merk op het werk is vermeld, de auteursrechten bezit. Dit is slechts een vermoeden, dat kan worden omgekeerd als kan worden bewezen dat de op de website vermelde (rechts)persoon niet de auteursrechten bezit.

Kunnen de auteursrechten worden overgedragen?

De oorspronkelijke auteursrechthebbende (de eigenlijke auteur) mag zijn vermogensrechten overdragen of in licentie geven aan een derde. Deze derde wordt de afgeleide auteursrechthebbende genoemd.

Het bewijs van de overdracht van de auteursrechten door de oorspronkelijke auteur kan enkel schriftelijk worden geleverd. De auteur zelf kan de overdracht echter met alle middelen bewijzen. Het contract moet bovendien een aantal verplichte vermeldingen bevatten (m.b.t. de toegelaten exploitatiewijzen, de vergoeding van de auteur, de geografische reikwijdte en de duur van de overdracht). De ontvanger van de auteursrechten heeft de verplichting het werk te exploiteren (overeenkomstig de eerlijke beroepsgebruiken). Dubbelzinnige clausules moeten in het voordeel van de auteur worden uitgelegd.

Wat indien de website werd gemaakt in opdracht van een werkgever of een derde?

In principe geniet de werknemer de auteursrechten op zijn creatie. De werkgever zal pas rechthebbende worden indien de auteur (de werknemer) die rechten aan hem overdraagt. Deze overdracht kan echter op een soepele wijze gebeuren (enkel indien de website werd gemaakt in het kader van de arbeidsovereenkomst en binnen deze overeenkomst valt): enkel wordt vereist dat de overdracht uitdrukkelijk (in de arbeidsovereenkomst bvb) gebeurt, zonder dat bepaalde vermeldingen verplicht moeten worden opgenomen of dat de werkgever de verplichting tot exploiteren heeft. 

Ook voor werken, gecreëerd in opdracht van een derde (enkel in de niet-culturele sector of in de reclamesector) geldt het principe dat de zelfstandige maker de auteursrechten op zijn creatie heeft. Ook hier geldt een soepel stelsel van overdracht (enkel indien het bestelde werk is bestemd voor de niet-culturele of reclameactiviteit van de derde).

Is er een verschil tussen statische web pagina's en dynamische web pagina's die vanuit een computerprogramma worden aangemaakt? Vallen computerprogramma's onder het auteursrecht?

In principe is er geen verschil tussen "statische" en "dynamische" web pagina's. Zij zijn beiden het resultaat van een creatieve inspanning en worden daardoor auteursrechtelijk beschermd.

De computerprogramma's zelf worden door de wet van 30 juni 1994 betreffende de bescherming van computerprogramma's (B.S., 27 juli 1994, 19315-19317) onder het auteursrecht gebracht: computerprogramma's worden in principe beschermd door de algemene bepalingen voor werken van letterkunde, maar de specifieke bepalingen van de softwarewet hebben voorrang (zo zal bvb niet de werknemer of beambte de vermogensrechten mbt de computerprogramma's verkrijgen, maar wel de werkgever, tenzij anders overeengekomen).

Mag men web pagina's afdrukken:
    - voor persoonlijk gebruik
    - om te laten lezen door anderen?

Het afdrukken van web pagina's is een vorm van reproductie. Reproductie is in principe niet toegelaten zonder toestemming van de auteur (of diegene die de auteursrechten bezit).

De auteurswet voorziet in een uitzondering: reproductie voor privé-doeleinden is toegelaten zonder instemming van de auteur (echter enkel van uittreksels ("korte fragmenten") van een werk of het geheel of een deel van een artikel of een werk van beeldende kunst). Deze uitzondering geldt slechts voor werken die zijn vastgelegd op een grafische of een soortgelijke drager (zoals boeken) en is dus niet toepasselijk op werken die zijn vastgelegd op een elektronische drager. Het afdrukken van auteursrechtelijk beschermde websites is dus niet toegelaten zonder toestemming van de auteur.

De vraag of de maker van de website stilzwijgend een gebruikslicentie (inclusief reproductie voor privé-doeleinden) heeft verschaft aan de gebruikers van het Internet, moet geval per geval worden beoordeeld. 

In de hypothese dat het afdrukken van de website toegelaten is, mag men de afdruk enkel gratis, in familiekring, laten lezen. Voor een openbare mededeling is de toestemming van de auteur vereist.

Mag men van eender wat foto's maken en deze op zijn web site plaatsen (bv. stadhuis, atomium, beroemde personen?)

Er moet rekening gehouden worden met de auteursrechten op de voorwerpen die werden gefotografeerd: een menselijke schepping, een natuurlijke schepping of een persoon.

Een menselijke schepping

Indien het voorwerp een originele creatie is, wordt het auteursrechtelijk beschermd en mag het niet worden gereproduceerd of aan het publiek meegedeeld. Het is niet omdat een voorwerp van beeldende kunst op een openbare plaats staat dat het daarom zijn kwalificatie als auteursrechtelijk beschermd voorwerp verliest. Het kan wel zijn dat de beschermingstermijn (70 jaar na de dood van de auteur) is verstreken, waardoor het werk tot het openbaar domein behoort en niet meer auteursrechtelijk is beschermd.
Indien een werk echter toevallig op een foto te zien is, kan de auteur zich niet tegen de reproductie ervan verzetten.

Een natuurlijke schepping

Een natuurlandschap of landschappelijk element heeft normaal gezien geen creatieve ingreep van de mens ondergaan en valt dus niet onder het auteursecht.
Een natuurlandschap waarvan de vorm door de mens is gewijzigd, valt wel onder het auteursrecht in zoverre het om oorspronkelijke creaties gaat.
Voor een foto van een natuurlandschap waarin een menselijke productie staat, is toestemming van de auteur van die productie vereist indien het doel van de foto was de reproductie van het landschap omdat het desbetreffende werk zich daarin bevond. Indien het doel van de foto wel degelijk de reproductie van het landschap was en bevond het gefotografeerde voorwerp zich toevallig in dit landschap, is geen toestemming vereist.

Een persoon

- Recht op afbeelding -

Elke persoon heeft het recht zich ertegen te verzetten dat zijn gelaatstrekken zonder zijn toestemming worden afgebeeld. Dit is een persoonlijkheidsrecht dat door rechtspraak en rechtsleer erkend wordt. Als het betrokken individu akkoord gaat met het maken van de afbeelding, kan hij zich uiteraard achteraf niet beroepen op een schending van zijn recht op afbeelding. Het toestemmen tot het nemen van foto's e.d.m. van zijn beeltenis houdt echter geen toestemming in tot het publiceren of anderszins verspreiden ervan in. Een gegeven toestemming kan bovendien steeds ingetrokken worden.

De auteurswet bepaalt bovendien uitdrukkelijk (artikel 10) dat de auteur of de eigenaar (of enig andere bezitter) van een portret niet het recht heeft het te reproduceren of aan het publiek mede te delen zonder toestemming van de geportretteerde of, gedurende 20 jaar na diens overlijden, zonder toestemming van zijn rechtverkrijgenden.

Een stilzwijgende toestemming tot het verspreiden van een foto kan men alleen aanvaarden als de concrete omstandigheden elke dubbelzinnigheid daaromtrent uitsluiten. Tav 'publieke personen' kan een stilzwijgende toestemming tot het verspreiden van foto's vermoed worden
mbt alle afbeeldingen van de beeltenis die kaderen in hun openbaar leven.

Volgens de rechtspraak mag men wel zgn anoniem op openbare plaatsen genomen foto's publiceren enkel indien deze niet vergezeld zijn van kwetsende commentaar, er geen winstbejag is en het niet gaat om politieke, ideologische of filosofische propaganda.

Om zich op het "recht op afbeelding" te kunnen beroepen moet de persoon herkenbaar zijn en de afbeelding moet duurzaam zijn en meegedeeld kunnen worden (dwz door anderen kunnen waargenomen worden).

Men kan een derde toestemming verlenen om zijn afbeelding te exploiteren. Deze toestemming is echter vatbaar voor herroeping, minstens tot aan de uitvoering.

- Afbeelding van een overleden persoon -

De auteurswet (artikel 10) bepaalt dat het recht op afbeelding tot 20 jaar na het overlijden van die persoon blijft bestaan ten voordele van zijn rechthebbenden. Toestemming van de erfgenamen is dus nodig.

- Afbeelding van een minderjarige -

Overeenkomstig de regels van het BW over het ouderlijk gezag, is er in principe toestemming nodig van de ouders. Is de minderjarige reeds op een leeftijd waarop hij zelf kan beslissen, is ook zijn toestemming, naast die van zijn ouders, vereist.

- Afbeelding van een bekend persoon -

In bepaalde gevallen kan men er van uitgaan dat de toestemming hier stilzwijgend maar zeker is verleend. Deze kan nl afgeleid worden uit de omstandigheden, zoals het gedrag, of de sociale of professionele positie van de afgebeelde persoon. Het moet dan wel gaan om een afbeelding die betrekking heeft op hun beroep, hun sitauatie of de reden waarom ze bovenaan staan in de actualiteit. Men moet natuurlijk wel rekening houden met het recht op privacy. 

Heeft het plaatsen van een copyright teken op en web pagina enige waarde?

De oorspronkelijkheid van een werk en de vormelijkheid ervan zijn de enige criteria opdat een website door het auteursrecht beschermd wordt. De aanwezigheid van een copyright teken heeft dus, buiten een informatieve, geen enkele waarde.

Mag men auteursrechtelijk beschermde werken op een afgeschermde Internet site kopiëren, wanneer die werken voor onderwijsdoeleinden worden gebruikt en enkel de studenten toegang hebben tot de afgeschermde web site?

Bij uitzondering is de reproductie van een werk (ook werken die op een digitale drager zijn vastgelegd) ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek toegelaten. Bij andere dan artikels, mag echter slechts een kort fragment worden gereproduceerd, en zolang de reproductie binnen de doelstelling (illustratie bij onderwijs of wetenschappelijk onderzoek) blijft.

Bovendien moet het citeren gebeuren "overeenkomstig de eerlijke beroepsgebruiken en het beoogde doel". Deze vereiste veronderstelt dat de overgenome passage in een eigen uiteenzetting wordt ingekaderd, of minstens toch het toelichten ervan door middel van een eigen inleiding of een eigen annotatie. Omwille van deze voorwaarde zal het opzetten van een niet-commerciële databank met alleen korte aanhalingen, zelfs voor het onderwijs of wetenschappelijke doeleinden, meestal niet mogelijk zijn, omdat deze citaten dan normaal niet ingekaderd worden in een eigen uiteenzetting.

Indien het echter een auteursrechtelijk beschermde databank betreft, is ook de mededeling ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek toegelaten.

Mag men auteursrechtelijk beschermde werken mirroren (= de werken op regelmatige tijdstippen automatisch kopiëren naar een lokale server, zodanig dat de toegang sneller kan).

Strikt genomen is dit een reproductie van een beschermd werk en is dus toestemming van de auteur vereist.

De recente E-commerce Richtlijn (8 juni 2000) bepaalt in artikel 13 ("Caching") dat "de dienstverlener niet aansprakelijk is voor de automatische, tussentijdse en tijdelijke opslag van die informatie, wanneer deze opslag enkel geschiedt om latere doorgifte van die informatie aan andere afnemers van de dienst en op hun verzoek doeltreffender te maken".  Dit geldt echter enkel indien de dienstverlener zich aan bepaalde voorwaarden houdt (o.a. de informatie niet wijzigen, de opgeslagen informatie verwijderen zodra hij er kennis van heeft dat de informatie werd verwijderd van de plaats waar zij zich oorspronkelijk op het net bevond).